νουράγες

Λέξη διαλεκτική της Σαρδηνίας, με την οποία υποδηλώνονται οι χαρακτηριστικοί προϊστορικοί οχυροί πύργοι που είναι διάσπαρτοι σε ολόκληρο το νησί (σώζονται περίπου 7.000). Πρόκειται για κτίσματα συχνά τεράστιων διαστάσεων, χτισμένα με τη μεγαλιθική τεχνική, δηλαδή με μεγάλους ογκόλιθους τοποθετημένους σε σειρές, αλλά χωρίς αμμοκονία, συχνά με σκεπή θολωτή, κατασκευασμένη κατά τον εκφορικό τρόπο. Γι’ αυτό και για άλλες λεπτομέρειες η αρχιτεκτονική των ν. θυμίζει κατά κάποιο τρόπο τους θολωτούς μυκηναϊκούς τάφους. Ορισμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι οι ν. έκαναν την εμφάνισή τους στη Σαρδηνία στο β’ μισό της 2ης χιλιετίας π.Χ., ακριβώς υπό μυκηναϊκή επίδραση και αυτή η υπόθεση φαίνεται ότι ενισχύεται από μια χρονολόγηση με ραδιοάνθρακα. Πάντως, το σύνολο σχεδόν των ν. ανάγεται στην εποχή του Σιδήρου και στις αρχές της ιστορικής περιόδου (9ος-5ος αι. π.Χ.). Τα κτίσματα αυτά υψώνονται συνήθως πάνω σε οροπέδια, συχνά κοντά σε χωριά· σε πιο πρόσφατες εποχές, οι ν. βρίσκονται στο κέντρο μεγάλων οικισμών με 200 τουλάχιστον καλύβες και η λειτουργία τους είναι ανάλογη με εκείνη των μεσαιωνικών πύργων. Η πιο απλή μορφή είναι ένας μεμονωμένος πύργος συνήθως με έναν μεγάλο κεντρικό χώρο, με κυκλική κάτοψη, καλυμμένος με εκφορική θόλο και με εσωτερικές ελικοειδείς κλίμακες (θολωτοί ν.) σπανιότερα διασχιζόμενος από μία ή περισσότερες οφιοειδείς στοές που καταλήγουν σε σήραγγες ή μικρά κελιά (ν. με διάδρομο). Υπάρχουν επίσης ν. με περίβολο και έναν ή περισσότερους μικρότερους πύργους, και τέλος ν., στους οποίους γύρω από το κεντρικό σώμα, το οποίο περιβάλλεται από αυλή, είναι διατεταγμένοι συμμετρικά οι περιμετρικοί πύργοι, συνδεδεμένοι με ένα συνεχές τείχος διασχιζόμενο από εσωτερικές διαβάσεις (ν. τρίλοβοι, τετράλοβοι κλπ.). Μία από τις πιο γνωστές εκδηλώσεις του νουραγικού πολιτισμού κατά την περίοδο της μεγαλύτερης του ακμής είναι τα μικρά χάλκινα γλυπτά που παριστάνουν ζώα, άντρες και γυναίκες, καθώς και μερικές μορφές πολεμιστών ή προσώπων με στάση και σύμβολα αρχηγών ή θεοτήτων. Η τέχνη των ειδωλίων αυτών, που κατασκευάστηκαν μεταξύ 8ου και 6ου π.Χ. αι., εκφράζεται με μια γεωμετρική σχηματοποίηση της μορφής. Ωστόσο, μερικά ειδώλια φέρουν τη σφραγίδα ενός νατουραλισμού καθαρά μεσογειακής καλαισθησίας. Άποψη του νουραγικού χωριού Μπαρουμίνι (Κάλιαρι), όπου γύρω από τον κεντρικό υπάρχουν πέντε περιμετρικοί πύργοι. Ο νουράγης του Οές (Τοράλμπ, Σάσαρι). Ένα δείγμα της μικροτεχνίας χάλκινων ειδώλιων, από τις πιο γνωστές εκδηλώσεις του νουραγικού πολιτισμού.